به صدا درآمدن آژیر قرمز برای فرونشست زمین | خداحافظی با دریای خزر ، به‌زودی

رییس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات راه‌و شهرسازی اظهار کرد: میزان فرونشست در سواحل مازندران در حالی به ۹ سانتیمتر در سال رسیده که ۵ سال گذشته فرونشست در این منطقه صفر بوده و الان به فرونشست ۹ سانتیمتر در سال در این منطقه رسیده‌ایم. در ۵ سال گذشته اصلا با پدیده فرونشست در استان مازندران مواجه نبودیم و به تدریج این رشد فرونشست به استان گیلان هم سرایت می‌کند.

مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین‌المللی زمین‌شناسی می‌گوید: «حدود ۷.۵ درصد مساحت ایران شاهد فرونشست زمین است. بخش مهمی از مساحت درگیر با فرونشست، مناطق مسکونی ایران هستند.»

چهارمین سالی است که سرزمین خشک و نیمه خشک ایران با خشکسالی مواجه است. بارندگی کم، ذخایر سد‌ها خالی و مصارف آب به‌ویژه در کشاورزی و صنایع بالاست. زنجیره‌ای که آژیر قرمز بی‌آبی و قطع آب را در میانه فصل زمستان به صدا درآورده است.

بررسی آمار‌های دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور (زیر نظر وزارت نیرو) نشان می‌دهد که درصد پرشدگی سد‌های کشور از ابتدای سال آبی جاری تا ۲۳ دی، ۴۱ درصد بود. به عبارتی ذخایر سد‌های کشور حال و روز خوشی ندارد.

از سوی دیگر برداشت از آب‌های زیرزمینی کشور به صورت بی‌رویه ادامه دارد. برداشت‌هایی که نتیجه آن فرونشست زمین شده است و اندک اندک دشت‌های ایران را فرامی‌گیرد؛ از اصفهان گرفته تا تهران.

فرونشست زمین حالا دیگر نه در دشت‌های بدون سکنه که درست در دل مناطق مسکونی رخ می‌دهد. تا جایی‌که بیش از ۴۰ مدرسه در اصفهان به علت شرایط بحرانی فرونشست زمین، دستوری تخلیه فوری گرفتند. بحرانی که پیش‌تر کارشناسان نسبت به آن هشدار داده بودند، اما مانند بسیاری دیگر از موضوعات صدایشان به گوش کسی نرسید.

استاد پژوهشگاه بین‌المللی زمین‌شناسی می‌گوید: «آمار سال‌های اخیر نشان می‌دهد که حدود ۷۸ درصد از آب‌های زیرزمینی در سال برداشت شده است. دلیل این مسأله نیز کمبود ذخایر آب‌های سطحی و جایگزین نکردن پایدار برای منابع آب است.»

او می‌گوید که بیش از ۹۰۰ هزار چاه در ایران وجود دارد. به نظر می‌آید که ۴۰ درصد از این چاه‌ها غیر‌مجاز هستند؛ یعنی بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار چاه غیر مجاز. حدود ۴۱ میلیارد مترمکعب آب از چاه‌هایی که مجوز دارند برداشت می‌شود.

فرونشست در مناطق مسکونی

استاد پژوهشگاه بین‌المللی زمین‌شناسی می‌گوید: «حدود ۷.۵ درصد مساحت ایران شاهد فرونشست زمین است.»، اما نکته مهم‌تر در میان اظهارات زارع پیشروی فرونشست زمین به مناطق مسکونی است.

او ادامه می‌دهد: «بخش مهمی از مساحت درگیر با فرونشست، مناطق مسکونی ایران هستند. اگر با همین روند پیش‌برویم، شاهد فرونشست گسترده‌تر خواهیم بود.»

استاد پژوهشگاه بین‌المللی زمین‌شناسی درباره استان‌هایی که با فرونشست زمین دست و پنجه نرم می‌کنند، می‌گوید: «در برخی استان‌ها مانند همدان، تهران، کرمانشاه و اصفهان شاهد فرونشست زمین هستیم. در شهر تهران، جنوب و جنوب غرب آن با فرونشست بیشتری مواجه است.

اما استان دیگری که زارع در لیست فرونشست از آن نام می‌برد، مازندران است. یعنی استانی که از نظر بارندگی نسبت به سایر مناطق وضعیت بهتری دارد. با این حال، زارع می‌گوید: «استان مازندران، در دشت جنوبی دریای کاسپین به دلیل برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی با مشکل فرونشست مواجه شده است.»

او می‌گوید: «استان خوزستان به عنوان یکی از قطب‌های کشاورزی ایران به دلیل برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و وجود سازند‌های تبخیری به عنوان پهنه‌ای جدید و مهم فرونشست زمین معرفی می‌شود.»

کمترین بارندگی در مناطق مرکزی و جنوبی ایران
مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین‌المللی زمین‌شناسی درباره وضعیت بارندگی و فرونشست در ایران به تجارت‌نیوز می‌گوید: «میزان بارندگی سالانه در ایران و در مناطق مختلف سال به سال تغییر می‌کند. میانگین بارندگی سالانه در ایران تقریباً ۲۵۰ میلی‌متر است. البته در سال‌های آبی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ به بعد حدود ۱۸۰ میلی‌متر در سال برآورد شده است.»

او ادامه می‌دهد: «در صورتی‌که ۲۵۰ میلی‌متر بارندگی سالانه داشته باشیم حدود ۴۱۰ میلیون مترمکعب آب از کل بارندگی سالانه می‌شود. این در حالی است که در سه سال اخیر کل بارش در کشور به حدود ۱۸۰ میلی‌متر در سال و بنابراین حدود ۲۵۰ میلیارد مترمکعب آب در سال رسیده است.»

زارع توضح می‌دهد: «عملکرد‌های ناپایدار می‌تواند منجر به تخلیه منابع آب زیرزمینی شود و پیامد‌های منفی برای محیط زیست و جمعیت‌های ساکن در مناطق خشک به دنبال داشته باشد.»

علی بیت‌الهی، مجری مطالعات فرونشست زمین درباره افزایش گستره فرونشست در ایران اظهار داشت: موضوع این است که در محدوده‌هایی با وضعیت آبی مناسب مانند استان مازندران متاسفانه شاهد وجود و رشد فرونشست هستیم و متاسفانه عقب رفت آب دریای خزر باعث شده که در استان پر آب استان مازندران و در برخی از گستره‌های این استان به سمت دریا به بالای ۹ سانتیمتر در سال رسیده است.

وی ادامه داد: آب دریا که عقب می‌رود، سطح آب زیر زمینی پایین می‌آید و یک بالانسی با آب اشباع ایجاد می‌کند و وقتی آب عقب رفت داشته باشد یعنی آب سطح دریا پایین رفته و با پایین رفتن سطح آب دریا، سطح آب زیرزمینی نوار ساحلی پایین می‌رود و از آنجایی که نوار ساحلی محیط ریزدانگی است اثر ملموس بر روی سطح زمین می‌گذارد و فرونشست را ایجاد می‌کند.

رییس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی تاکید کرد: میزان فرونشست در سواحل مازندران در حالی به ۹ سانتیمتر در سال رسیده که ۵ سال گذشته فرونشست در این منطقه صفر بوده و در مدت زمان ۵ سال به فرونشست ۹ سانتیمتر در سال در این منطقه رسیده‌ایم. در ۵ سال گذشته اصلا با پدیده فرونشست در استان مازندران مواجه نبودیم و به تدریج این رشد فرونشست به استان گیلان هم سرایت می‌کند.

بیت‌الهی با بیان اینکه تمام ساختمان‌های واقع شده در نوار ساحلی مازندران و همچنین بندر امیرآباد در معرض خطر هستند، گفت: البته خوشبختانه به سمت ارتفاعات امکان فرونشست وجود ندارد چراکه جنس لایه‌های زمین در این منطقه از سنگ است و در محیط سنگی فرونشست وجود ندارد، اما به سمت محدوده‌های خاکی و نرم ساحلی با پایین رفت آب، فرونشست شدیدتر می‌شود و این موضوع عمومیت دارد و تنها به یک بندر و یک ناحیه محدود نمی‌شود.

وی افزود: اگر این روند عقب رفت آب دریای خزر ادامه پیدا کند، تبعات فرونشست را به طور جدی در چند سال آینده در این منطقه می‌بینیم و در حال حاضر آثار آن را در خطه گیلان به صورت لکه‌های مجزا می‌بینیم که رفته رفته در این منطقه هم فرونشست گسترده خواهد شد.

رییس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به دلیل اصلی عقب رفت آب دریای خزر در استان مازندران اظهار داشت: درباره عقب رفت آب دریای خزر مطالعات و بررسی‌ها نشان می‌دهند که از آنجایی کشور اوکراین نقش برجسته در تامین محصولات کشاورزی در دنیا داشته و دارد، به واسطه جنگ روسیه و اوکراین و به دنبال آن وضع تحریم‌ها علیه روسیه، روس‌ها توسعه کشاورزی را در دستور کار قرار دادند.

بیت‌الهی تاکید کرد: متاسفانه گویا این موضوع ادامه‌دار خواهد بود و انتظار می‌رود در آینده میزان عقب رفت آب دریای خزر بیشتر شود. موضوع دیگر این است که هیچ وقت نتوانستیم شرایط اقلیمی را به خوبی پیش‌بینی کنیم و براساس آن برنامه‌ریزی داشته باشیم. البته که پیش‌بینی در این حوزه به راحتی هم انجام نمی‌شود.

وی گفت: اگر فرونشست را بحران ملی ندانیم به بیراهه رفتیم و ممکن است برای انجام هر اقدامی دیر شود و زمان را از دست داده باشیم.